Türklerin İslamı ve Tasavvufu özümsemesinde çok büy rolü olan ulu Sufi Hoca Ahmet Yesevi bu Piri Türkistan lakabı ile anılır. Tam adı: Ahmed bin İbrâhim bin İlyâs Yesevî dir. 1093 ve 1166 yılları arsında Bu günki Kazakistan ın Yessi beldesinde yaşamış bu büyük Mutasavvuf Şair burada kurduğu dergahında dönemin edebiyat dili kabul edilen Farsça ile yine aynı dönemin Bilim dili olan Arabça nın dışına çıkarak Türk Halkınının her kesimine İslamın inceliklerini ve Tasavvuf Öğretisini Türkçe ile anlatmıştır. Bu üslubuyla Müslüman Türklerin İslamı özümsemesini ve henüz İslama girmemiş Oğuz Boylarının İslama geçişlerini hızlandırmıştır. Ana dolunun Fethiye Anadolu ya gelen horasan Erenlerin Ahme Yesevinin 4 Kapı 40 Makam Öğretisi ni Anadolunun her yerine yayma gayreti içinde olmuş ve Türk İslam medeniyetini yeniden yapılandırmışlardır.
Ahmed Yesevî’nin Yesi’de irşada başladığı sıralarda Orta Asya’da İslâmlaşmanın yanı sıra yaygın tasavvuf hareketleri de vardı. Bu dönemde Yesevî, Taşkent ve Sirderya ötesindeki bozkırlarda yaşayan göçebe Türkler arasında büyük bir etkiye sahip olmuştu. İslâm’ın esaslarını, güzel ahlâkı, tasavvufun âdâb ve erkânını basit ve yalın bir dille öğretiyordu. Bunun için, halk edebiyatından alınan anlatım teknikleriyle örülmüş hece vezninde manzumeler söylüyordu. Hikmet adı verilen bu manzumeler, Dervîşleri vasıtasıyla en uzak Türk topluluklarına kadar ulaştırılıyordu. Bu sayede Yesevîlik, kısa süre içinde Orta Asya Türkleri arasında yayıldı.*
Üstad bir Sufi olduğunda ise 4 Kapı 40 Makam Sistematik Öğretisini geliştirerek kendi tarikatini kurmuştur. Bu metodolojik öğreti yine Ahmet Yesevi tarafından kaleme alınan Divanı Hikmet, Fakr Name, Risale Der-Adabı Tarikat, ve Risale der-Makamatı Erbain adlı yazılı eserleri ile kalıcılaştırılmıştır.
Yesevinin Fakr Name adlı eseride bilinen ilk Akademik ve Metodolojik Tasavvuf metni olarak kabul görmüştür. Divanı Hikmet adlı eseride bulunan hikmet adı verilen şiirleri lik Türk Tasavvuf şiiri kabul edilir.
Ahme Yesevi nin 4 Kapı 40 Makam Öğretisi Yetiştirdiği talebelerinden Sûfî Muhammed Dânişmend vasıtası ile kendisinden sonra gelen Hacı Bektaş Veli, Hacı Bektaş Bayram Veli, Taptuk Emre, Yunus Emre, Sarı Sarı Saltuk gibi bir çok Üstad Sufi tarafından benimsemiş ve genişletilmiştir.
Hoca Ahmet Yesevi’nin Kendi Anlatımı ile 4 Kapı 40 Makam Metodolojisi Kısaca şu Şekildedir.
♾ “Ey Derviş, halimiz nasıl olacak? Ey derviş, bil ve uyanık ol ki evvela şeriat kelimesini, ikinci (olarak) tarikat kelimesini, üçüncü (olarak) mârifet kelimesini, dördüncü (olarak) hakikat kelimesini bilmek gerek. Eğer (bir kimse) Sufi olup bu kelimeleri bilmese, Sufi değildir.”
♾ ” Ey derviş, şeyhler daha önce gelenlerin fakîrliğini kabul edip, sözlerine uyup, ahkâm ve erkânlarını bilip, geçici istekleri terk edip, nefsi mücahede yayı ile parçalayıp kendisine itaat ettirip ve kanaatı âdet haline getirip, kazasına razı olup, belasına sabredip, nimetine şükredip, bildirilen risaleye göre amel edip Hüdâ-yı Taâla’nın emirlerini yerine getirse, dervişlik adı ona uygun olur; yoksa bunları bilmeden şeyhlik iddiasında bulunsa, kıyamet günü kara yüzlü olup mahcup olur. Öylelerinden Allah’a sığınırım. Fakîrlik mertebesi yüce bir makamdır, herkesin kolayca eline geçmez”
♾ Hazret-i Ali’den, Allah ondan razı olsun, rivayet ederler ki dervişlik makamı kırktır. Eğer (bir derviş) bilip (buna göre) amel etse, dervişliği temiz olur ve eğer bilmese ve öğrenmese, dervişlik makamı ona haram olur ve (o kişi) cahildir. O kırk makamın onu şeriat makamında ve onu tarikat makamında ve onu mârifet makamında ve onu hakikat makamındadır.
♾ O on makam (ki) şeriattedir, ilki Hak Taâlâ’nın birliğine, varlığına, sıfatlarına ve zâtına iman getirmektir. İkincisi namaz kılmaktır. Üçüncüsü oruç tutmaktır. Dördüncüsü zekât vermektir. Beşincisi hac kılmaktır. Altıncısı yumuşak konuşmaktır. Yedincisi ilim öğrenmektir. Sekizincisi Resul-i Ekrem Hazretlerinin, Allâh’ın salât ve selâmı üzerine olsun, sünnetlerini yerine getirmektir. Dokuzuncusu emr-i mârufu yerine getirmektir. Onuncusu nehy-i münker kılmaktır.
♾ O on makam (ki) tarikattedir, İlki tevbe etmektir. İkincisi pîre el vermektir (uzatmaktır). Üçüncüsü havftır. Dördüncüsü recâdır, yani Hak Taâlânın rahmetinden ümitli olmaktır. Beşincisi vird-i evkatı yerine getirmektir. Altıncısı pîrin hizmetinde olmaktır. Yedincisi pîrin izni ile konuşmaktır. Sekizincisi nasihat dinlemektir. Dokuzuncusu tecrit olmaktır. Onuncusu tefrit olmaktır
♾ O on makam (ki) mârifettedir, ilki fenâ olmaktır. İkincisi dervişliği kabul etmektir. Üçüncüsü her işe tahammül etmektir. Dördüncüsü helâl ve güzel istekte bulunmaktır. Beşincisi mârifet kılmaktır. Altıncısı şeriat ve tarikatı ayakta tutmaktır. Yedincisi dünyayı terk etmektir. Sekizincisi âhireti seçmektir. Dokuzuncusu vücut (varlık) makamını bilmektir. Onuncusu hakikat sırlarını bilmektir
♾ O on makam (ki) hakikattedir, ilki (herkesin) yolunun toprağı olmaktır (alçak gönüllülük). İkincisi iyiyi-kötüyü tanımaktır. Ve (üçüncüsü) bir parça lokmaya el uzatmamak, belki fazlaya kanaat etmektir. Ve (dördüncüsü) kendisini, lokmasını Hak yolunda sebil etmektir. Ve (beşincisi) kimseyi incitmemektir. Ve (altıncısı) fakîrliği inkâr etmemektir. Ve (yedincisi) seyr-i sülûk kılmaktır. Ve (sekizincisi) herkesten sırrını saklamaktır. Ve (dokuzuncusu) şeriat, tarikat, (mârifet) ve hakikat makamını bilmek ve onuncusu amel etmektir.”
♾ Rivâyete göre Ahmed Yesevî altmış üç yaşına geldiğinde dergâhında yerin altına küçük bir oda şeklinde çilehane yaptırdı. Ömrünün kalan kısmını çoğunlukla orada ibâdet ve tefekkürle geçirdi. Geç dönemlere ait bazı kaynaklarda Ahmed Yesevî’nin Hicrî 562 (M. 1166-67) senesinde vefat ettiği belirtilmiş ise de, bazı araştırmacılar bu tarihin biraz daha ileriye alınması gerektiğini düşünmektedirler.
Kaynakça
Dîvân-ı Hikmet, Hoca Ahmed Yesevî / Editör: Mustafa Tatcı. – Ankara:
Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, 2017
496 s: 24×31 cm. – (Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak
Üniversitesi İnceleme – Araştırma Dizisi; Yayın No: 29)
ISBN: 978-9944-237-35-2
1. Ahmed Yesevî, Hoca, 1093-1166.
2. Yesevîlik I. Tatcı, Mustafa, 297.7590www.merkezrepro.comwww.ayu.edu.tr • yayinlar@yesevi.edu.tr©Ahmet Yesevi Üniversitesi
Mütevelli Heyet Başkanlığı
